Jezioro Żywieckiej jest sztucznym zbiornikiem wodnym, który powstał w wyniku przegrodzenia zaporą ziemną doliny rzeki Soły. Zbiorniki zaporowe mają swoiste cechy, które różnią je od jezior i rzek. Cechami tymi są:
– asymetria dna – najgłębsze jest przy zaporze;
– możliwość szybkiej zmiany poziomu wody;
– szybsza w stosunku do jezior naturalnych wymiana wody;
– wpływ umiejscowienia odpływu wody na stosunki termiczno-tlenowe w zbiorniku
– przepływ wody (prąd wodny) nie obejmuje całej masy wody w zbiorniku.
Asymetria misy zbiornika zaporowego powoduje nierównomierny rozkład czynników fizycznych
i chemicznych oraz biologicznych w zbiorniku. W górnej części zbiornika panują podobne warunki
jak w rzece o szybkim nurcie, a więc równomierny rozkład temperatury, gazów oraz soli mineralnych.
W dolnych partiach wykształca się stratyfikacja taka jak w jeziorach, z warstwą epilimnionu, metalimnionu i hypolimnionu oraz konsekwencjami termicznymi i chemicznymi, które z tego wynikają. Oczywiście, nagłe wezbranie wód rzeki zasilającej zbiornik całkowicie burzy taką stratyfikację. Wezbrania przyczyniają się również do zmiany ukształtowania dna zbiornika. Podczas powodzi, wodami wezbranej rzeki niesione są duże ilości zawiesin. Po wpłynięciu do zbiornika następuje nagłe wyhamowanie prądu wody, co skutkuje opadnięciem na dno grubszych frakcji niesionych zawiesin. Tworzą się wypłyceniai lokalne wysepki, które mogą zatrzymywać niesione woda drzewa i inne większe obiekty. Z biegiem czasu miejsca takie stają się początkiem nowych rejonów pokrytych roślinnością w tym drzewami.
Z czasem zmienia to całkowicie pierwotne ukształtowanie i morfometrię ujścia rzeki do zbiornika. Drobniejsze frakcje zawiesin osadzają się bliżej zapory lub są wynoszone z czaszy zbiornika wraz
z wypływającą wodą.
W okresie bezpośrednio po zalaniu doliny rzecznej zachodzą specyficzne procesy przemian w glebie
i roślinności nagle zalanej wodą. Darń roślinna ulega rozkładowi i mineralizacji. Efektem tego
są niekorzystne zjawiska, takie jak zanik tlenu w strefie przydennej, zwiększenie się ilości bakterii, podniesienie zawartości żelaza, a nawet manganu. Po jakimś czasie zjawiska te ustają. Ciągle natomiast zachodzić będzie akumulacja zawiesiny nanoszonej wodami wpływającej rzeki. W wyniku tego procesu tworzą się allochtoniczne pokłady osadów dennych, które w zależności od chemicznego charakteru zlewni mogą w wielu przypadkach decydować o troficzności zbiornika (Pliński).
W zbiorniku zaporowym biocenozy, podobnie jak środowisko, są swoiste. Brak jest typowej
dla naturalnych jezior strefy litoralu (umownie – strefa od 0 do 5m głębokości). Obszar gdzie powinien występować litoral jest najbardziej narażony na wpływ zmian poziomu piętrzenia wody w zbiorniku.
W jeziorach naturalnych jest to strefa o największej produkcji, cechująca się też największą ilością występujących gatunków flory i fauny. W zbiornikach zaporowych w związku ze zmianami poziomu wody jest często osuszana co skutkuje wymieraniem bytujących tam organizmów wodnych. Przetrwać jedynie mogą i to też niezbyt długi czasu , najbardziej odporne na pozbawienie dostępu do wody organizmy wodne oraz gatunki ziemnowodne. Po zalaniu, następuje powolne odradzanie się tej strefy jako ekosystemu wodnego. Głębsze, mniej narażone na osuszenie strefy zbiornika zaporowego bardziej przypominają jeziora naturalne. Możliwe jest tu bytowanie typowych bentosowych zwierząt wodnych takich jak małże, larwy ochotek a nawet gąbki słodkowodne. Jak podaje A. Stańczykowska, ukształtowanie się typowego dla danego zbiornika bentosu trwa 3-4 lat od momentu jego powstania. Podobnie,
po zalaniu niecki wodą rozpoczyna się kształtowanie typowych dla danego zbiornika zespołów organizmów planktonowych. W strefie przyujściowej rzeki plankton składem gatunkowym zbliżony jest do rzecznego. Dalej, przypomina on typowy skład planktonu jeziornego. Oczywiście nagłe wezbranie powodziowe powoduje zachwiane tego układu. Po powodzi w planktonie całego zbiornika dominują gatunki typowe dla wód płynących.
Oprócz organizmów bentosowych (dennych) i planktonowych zbiorniki zaporowe zasiedla również wiele gatunków ryb. Są one w mniejszym stopniu uzależnione od zachowania stałego piętrzenia wody. Podczas obniżania poziomu piętrzenia mogą opuścić swoje dotychczasowe stanowiska i zasiedlić nowe.
Na osuszanie nie jest jednak odporna ikra ryb trących się w strefie przybrzeżnej. Obniżenie poziomu wody skutkuje odsłonięciem i w konsekwencji wyginięciem ikry. Dlatego celem zapewnienia prowadzenia właściwej gospodarki rybackiej na zbiornikach zaporowych jest budowa sztucznych tarlisk odpornych
na zmiany w poziomie piętrzenia wody oraz zarybianie wylęgiem i narybkiem wyhodowanym w ośrodkach zarybieniowych.
Analizując biologię zbiorników zaporowych trudno nie wspomnieć o zwierzętach bytujących nad wodami. Tereny nad zbiornikami jak i ich powierzchnię wykorzystują liczne gatunki ptaków. Część z nich ma tam swoje miejsca lęgowe, część zaś wykorzystuje je jako miejsca postoju i odpoczynku podczas przelotów. Tereny lęgowe najczęściej usytuowane są w rejonach ujść rzek. Rejony te, najczęściej mocno zarośnięte
i niedostępne stanowią doskonałe miejsce do przeprowadzenia lęgów. W miejscach tych również często można spotkać zasiedlające brzegi zbiorników ssaki takie jak bóbr i wydra. Przedstawiony powyżej opis nie odnosi się do jednego wybranego zbiornika zaporowego, wyczerpuje jednak ogólna charakterystykę biologiczną ekosystemu Jeziora Żywieckiego. Bardziej szczegółowe opisy zasiedlających jezioro i jego brzegi organizmów będzie przedmiotem kolejnych opracowań. Zachęcamy do samodzielnego poznawania przedstawicieli organizmów zasiedlających brzegi i wody Jeziora Żywieckiego.